GS.TS. Mai Trọng Khoa, ThS.BS. Thiều Thị Hằng
Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai
U lympho ác tính không Hodgkin là bệnh ung thư tế bào bạch cầu dòng lympho, một trong 10 loại ung thư thường gặp. Theo GLOBOCAN 2012, trên thế giới có 385.741 trường hợp mới mắc (chiếm 2,7%) và 199.670 trường hợp tử vong (chiếm 2,4%). Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc chuẩn theo tuổi là 5,2/100.000 dân đứng hàng thứ 10
trong các loại ung thư. Bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ. Tỷ lệ mắc bệnh cao
ở các nhóm tuổi 35-40 và 50-55, tuổi trung bình 50-60 tuổi, ngày nay tỷ lệ gặp ở người cao tuổi có xu hướng gia tăng.
Bệnh
thường biểu hiện tại hạch (nên còn có tên gọi là ung thư hạch) chiếm
trên 60% hoặc biểu hiện u ở ngoài hạch và có thể ở bất cứ cơ quan, vị
trí khác nhau trong cơ thể, hay gặp như ở da, đường tiêu hóa (dạ dày,
đại trực tràng…), vòm mũi họng, lưỡi, thần kinh trung ương, hốc mắt…; về
mô bệnh học bệnh gặp chủ yếu dòng bạch cầu lympho B (chiếm trên 85%)
còn lại là dòng bạch cầu lympho T và tế bào NK.
Việc
điều trị bệnh ngày nay đã có nhiều tác nhân chống ung thư mới như điều
trị đích, điều trị miễn dịch, ghép tế bào gốc… do đó đã cải thiện được
thời gian sống thêm đáng kể ngay cả trường hợp bệnh giai đoạn muộn hoặc ở
những bệnh nhân cao tuổi, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Những trường hợp bệnh giai đoạn sớm I, II, khối u ban đầu kích thước
lớn (>7,5 cm) hoặc u đáp ứng một phần sau truyền hóa chất có thể kết
hợp với xạ trị khu trú mang lại tỷ lệ đáp ứng cao, kéo dài thời gian
sống thêm, nâng cao chất lượng sống.
Nghiên
cứu ngẫu nhiên đa trung tâm MInT theo dõi sau 6 năm trên 823 bệnh nhân
ULKH tế bào B lớn lan tỏa chưa điều trị trước đó, 18-60 tuổi, nguy cơ
thấp (IPI 0-1), giai đoạn II-IV, có u, hạch lớn, chia thành 2 nhóm, nhóm
1: điều trị 6 chu kỳ hóa chất tương tự CHOP kết hợp rituximab và xạ trị
30-40 Gy (hạch lớn); nhóm 2: điều trị 6 chu kỳ hóa chất tương tự CHOP
và xạ trị 30-40 Gy (u, hạch lớn - bulky). Kết quả nghiên cứu thời điểm
sau 6 năm cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kế về thời gian sống
bệnh không tiến triển là 74,3% so với 55,8% (p<0,0001), tỷ lệ sống
thêm toàn bộ sau 6 năm đạt 90,1% so với 80% (p<0,001), nghiên cứu này
cũng cho thấy độc tính mức độ 3-4 về huyết học, tiêu hóa, nhiễm trùng
và trên thần kinh trung ương ở 2 nhóm trên không có sự khác biệt.
Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu bệnh viện Bạch Mai đã điều trị thành công cho nhiều bệnh nhân u
lympho ác tính không Hodgkin kể cả các trường hợp là bệnh nhân có khối u
ban đầu rất lớn (bulky) hay giai đoạn bệnh lan tràn (III, IV). Nhờ có
sự chẩn đoán chính xác thể mô bệnh học, giai đoạn bệnh, đặc điểm sinh
học khối u, với các kỹ thuật tiên tiến như chụp PET/CT khảo sát toàn
thân xác định giai đoạn bệnh- đánh giá đáp ứng điều trị, xét nghiệm sinh
học phân tử - nhuộm hóa mô miễn dịch đặc hiệu phân loại thể mô bệnh học
và áp dụng các phương pháp điều trị phối hợp hóa chất với thuốc điều
trị đích (kháng thể đơn dòng), xạ trị để áp dụng điều trị cho từng bệnh
nhân (điều trị theo từng cá thể) phù hợp với tình trạng bệnh, lứa tuổi
và thể trạng.
Sau đây là ca lâm sàng bệnh nhân u lympho ác tính không Hodgkin điều trị kết hợp hóa chất và xạ trị mang lại kết quả tốt:
* Bệnh nhân: Đặng T T, nữ, 54 tuổi
Vào
điều trị tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch mai
15/3/2018 với lý do sưng vùng hàm mặt trái, bệnh nhân không sốt, đau nhẹ
vùng hàm trái. Bệnh nhân đã được siêu âm vùng cổ, xét nghiệm cơ bản,
xét nghiệm tế bào học khối u cho kết quả nghi ngờ bệnh U lympho (u hạch
ác tính) do đó bệnh nhân được nhập viện để chẩn đoán xác định bệnh và
điều trị.
* Tiền sử bản thân: Bệnh nhân bị bệnh xơ cứng bì đang được theo dõi và điều trị nội khoa.
* Khám lúc vào viện:
- Thể trạng tốt: cao 158 cm, nặng 54 kg
- Tỉnh táo , không sốt
- Sờ thấy u vùng dưới cằm và dưới tai trái kích thước 15x13 cm, chắc, kém di động, đau nhẹ khi sờ nắn, không nóng đỏ.
- Tim nhịp đều 75 chu kỳ/ phút, huyết áp 130/80 mmHg
- Khám các cơ quan khác không có gì đặc biệt
* Các xét nghiệm cận lâm sàng
- huyết học: bình thường
- Xét nghiệm hóa sinh máu: chức năng gan, thận bình thường
- Chất chỉ điểm khối u (Tumor maker): LDH: 420 ng/ml (tăng), β2 microglobulin: 2,1 ng/ml (bình thường).
- Xét nghiệm vi sinh: HIV (-), HBsAg (-)
- Nội soi tai mũi họng: không thấy u cục
- Siêu âm tim: chức năng tim bình thường, chỉ số EF 71% (bình thường)
-
Xét nghiệm mô bệnh học và nhuộm hóa mô miễn dịch: sinh thiết u góc hàm
trái cho kết quả xác định bệnh U lympho không Hodgkin tế bào B lớn lan
tỏa, có dấu ấn CD20 dương tính.
* Hình ảnh trước điều trị:
HÌNH 1: Hình ảnh khối u lớn trước điều trị (mũi tên đỏ)
HÌNH 2: Hình ảnh nội soi tai mũi họng trước điều trị: bình thường, không thấy u cục
HÌNH 3: Hình ảnh chụp CT trước điều trị: Khối u vùng dưới hàm mang tai trái KT 12,7x16cm, ngấm thuốc sau tiêm (mũi tên đỏ).
*
Chẩn đoán xác định: U lympho ác tính không Hodgkin vùng cổ trái, tế bào B
lớn lan tỏa, CD 20(+), giai đoạn I, nhóm nguy cơ trung bình có bulky.
*
Điều trị: Theo kết luận, chỉ định của Hội đồng hội chẩn chuyên môn bệnh
nhân được điều trị hóa chất kết hợp thuốc điều trị đích, kháng thể đơn
dòng kháng CD 20 Rituximab, phác đồ CHOP-R , truyền tĩnh mạch 3 -4 chu
kỳ sau đó đánh giá lại xét xạ trị và hóa trị đủ 6-8 chu kỳ, cụ thể:
+ Cylophosphamide 750 mg/m2da, truyền tĩnh mạch ngày 1.
+ Doxorubicine 50 mg/m2da, truyền tĩnh mạch ngày 1.
+ Vincristin 1,4 mg/m2da, truyền tĩnh mạch ngày 1.
+ Prednisolon 60 mg/m2da, uống ngày 1-5.
+ Rituximagb(Mabthera) 375 mg/m2da, truyền tĩnh mạch ngày 1.
Sau 4 chu kỳ hóa chất đánh giá bệnh nhân đạt lui bệnh 1 phần, giảm 50% kích thước ban đầu.
Tác
dụng phụ khi truyền hóa chất: hạ bạch cầu độ III ở chu kỳ 3,4 và hồi
phục hoàn toàn sau khi sử dụng thuốc tăng sinh bạch cầu G-CSF.
- Xạ trị gia tốc u vùng cổ trái: tổng liều 40 Gy, phân liều 2 Gy/ ngày
Sau khi điều trị 4 chu kỳ hóa chất và xạ trị tại u toàn trạng bệnh nhân ổn định
Khối u gần như tan hoàn toàn.
HÌNH 4: Hình ảnh bệnh nhân sau điều trị hóa chất và xạ trị: khối u ban đầu tan hoàn toàn, đỏ, xạm da vùng xạ trị
Kế hoạch điều trị tiếp theo xạ trị: bệnh nhân tiếp tục điều trị hóa chất theo phác đồ đủ 6 - 8 chu kỳ hóa chất.
| Trước điều trị |
 |
 |
| Sau điều trị |
 |
 |
HÌNH 5: Hình ảnh bệnh nhân so sánh trước và sau điều trị
* Hiện tại: 10/2018
- Toàn trạng bệnh nhân ổn định
- Đạt lui bệnh gần hoàn toàn
- Tiếp tục điều trị và theo dõi theo phác đồ
Tóm
lại U lympho không Hodgkin là bệnh lý ác tính của tổ chức lympho. Bệnh
có thể gặp ở mọi lứa tuổi, gặp ở tại hạch hoặc ngoài hạch. Các dấu hiệu
sớm của bệnh là sốt kéo dài, sút cân, ra nhiều mồ hôi đêm, nổi hạch
ngoại vi (cổ, nách, bẹn…). Việc điều trị chủ yếu bằng các tác nhân chống
ung thư mới nhắm đích kết hợp phác đồ hóa chất kinh điển. Những trường
hợp bệnh có khối u ban đầu kích thước lớn (Bulky) cần điều trị phổi hợp
hóa chất toàn thân và xạ trị giúp mang lại tỷ lệ lui bệnh cao, kéo dài
thời gian sống thêm, nâng cao chất lượng cuộc sống. Bệnh có thể điều trị
cho kết quả tốt nếu được phát hiện sớm khi chưa ở giai đoạn lan tràn,
người bệnh cần đi khám chuyên khoa sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp
thời nếu có các biểu hiện nói trên.
Nguồn: ungthubachmai.com.vn