Giới thiệu
Ung thư da là bệnh ung thư thường thấy nhất ở người. Người ta ước tính hằng năm số mới mắc bệnh này trên một triệu người. Tỉ lệ hằng năm của tất cả các loại ung thư da đang gia tăng mỗi năm, cho thấy số người mắc bệnh ung thư da ngày càng nhiều trong cộng đồng.
Dấu hiệu cảnh báo thường thấy nhất của ung thư da sự thay đổi bất thường ở da, chẳng hạn một u mới xuất hiện hoặc một vết loét không chịu lành.
Thuật ngữ \"ung thư da\" bao gồm ba thể khác nhau. Từ nhẹ đến nặng :
- Ung thư tế bào đáy.
- Ung thư tế bào vảy.
- U hắc tố.
Hai thể ung thư da thường thấy nhất là ung thư tế bào đáy và ung thư tế bào vảy, hai thể này gọi chung là ung thư da không phải u hắc tố. Nhìn chung u hắc tố là thể nặng nhất, vì chúng có khuynh hướng lan rộng khắp cơ thể.
Ung thư tế bào đáy
Ung thư tế bào đáy là gì ?
Ung thư tế bào đáy là thể thường gặp nhất của ung thư da, chiếm hơn 90% tất cả các loại ung thư da ở Mỹ. Loại ung thư này hầu như không di căn đến những phần khác của cơ thể. Tuy nhiên, khi nó phát triển và xâm lấn có thể gây tổn thương mô xung quanh.
Những yếu tố nguy cơ nào làm phát triển bệnh
Màu da sáng ( da trắng ) và sự tiếp xúc ánh nắng mặt trời yếu tố quan trọng trong việc phát bệnh ung thư tế bào đáy. Tuy nhiên, khoảng 20% ca xảy ra ở những vùng không phơi bày dưới ánh nắng mặt trời như ngực, lưng, cánh tay, chân và da đầu. Mặt vẫn là vị trí thường thấy nhất của bệnh ung thư tế bào đáy. Sự suy yếu hệ thống miễn dịch do bệnh hay do thuốc có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Tia cực tím có trong ánh nắng mặt trời là nguyên nhân chính của ung thư da. Tia cực tím nhân tạo như đèn cực tím và tắm nắng cũng là nguyên nhân gây ung thư da. Nơi ở cũng là yếu tố nguy cơ mắc bệnh ung thư da. Những người sống ở khu vực ánh nắng mặt trời có tia cực tím ở mức cao dễ mắc bệnh ung thư da. Trên toàn thế giới, tỉ lệ ung thư da cao nhất ở Nam Phi và Úc, những nơi này nhận tia cực tím rất cao.
Ngoài ra, ung thư da còn liên quan đến thời gian tiếp xúc tia cực tím. Ung thư da thường xuất hiện sau tuổi 50, nhưng những tổn thương do ánh nắng mặt trời thì có thể phát bệnh sớm hơn. Vì vậy, sự bảo vệ da nên bắt đầu từ nhỏ nhằm để phòng ngừa ung thư da sau này.
Ung thư tế bào đáy như thế nào ?
Ung thư tế bào đáy bắt đầu là một u nhỏ lồi lên và trên bề mặt thường có những mao mạch nhỏ gọi là điểm giãn mao mạch. Cấu tạo như một đốm, thường có màu sáng hay óng ánh, thỉnh thoảng gọi là hạt trai. Thường khó khăn để nói là ung thư tế bào đáy từ một u lành như một nốt ruồi có màu đỏ mà không thực hiện sinh thiết. Vài ung thư tế bào đáy chứa sắc tố melanin nên tổn thương có màu tối hơn.
Ung thư tế bào đáy phát triển chậm, từ vài tháng đến thậm chí vài năm để gia tăng kích thước. Mặc dù di căn là hiếm gặp, ung thư tế bào đáy có thể làm tổn thương hay biến dạng mắt, tai, mũi nếu nó phát triển gần những vùng này.
Chẩn đoán ung thư tế bào đáy
Để chẩn đoán chính xác ung thư tế bào đáy bác sĩ thường lấy trọn hay một phần khối u qua sinh thiết Việc sinh thiết thường là lấy mẫu bằng cách tê tại chỗ. Phương pháp này còn được gọi là cạo sinh thiết. Mảnh da được lấy sau đó quan sát dưới kính hiển vi để tìm tế bào ung thư.
Điều trị ung thư tế bào đáy
Có nhiều cách điều trị thành công ung thư tế bào đáy với tỉ lệ trên 90%. Mục đích của bác sĩ lấy đi u và phá hủy mô ung thư với sẹo càng nhỏ càng tốt. Để có một phác đồ điều trị tốt nhất cho mỗi bệnh nhân bác sĩ xem xét : vị trí khối u, nguy cơ sẹo hoá (cơ địa sẹo lồi?), tuổi, thể trạng, và bệnh sử.
Các phương pháp điều trị ung thư tế bào đáy gồm :
Phương pháp nạo và làm khô : Các bác sĩ da liễu thích phương pháp này, phương pháp này gồm : Nạo tế bào đáy ung thư bằng một dụng cụ giống như cái muỗng (gọi là curette); Làm khô bằng một dòng điện để kiểm soát chảy máu và diệt những tế bào ung thư còn lại. Da lành không cần khâu. Kỹ thuật này phù hợp với những u nhỏ ở những vùng không quan trọng như thân và tứ chi.
Phẫu trị : khối u được cắt bỏ và khâu lại.
Xạ trị : các bác sĩ thường sử dụng tia xạ điều trị ung thư da ở những vùng khó áp dụng phương pháp phẫu trị.
Với phương pháp này nhằm đạt được kết quả thẩm mỹ tốt cần phải thực hiện nhiều lần, từ 25 đến 30 lần.
Phương pháp cắt lạnh : một số bác sĩ được huấn luyện kỹ thuật này đạt được kết quả tốt bằng cách đông lạnh tế bào đáy bị ung thư. Điển hình, dùng nitrogen lỏng làm lạnh và giết tế bào ung thư.
Phương pháp vi phẫu Mohs : Bác sĩ Frederic Mohs tạo ra kỹ thuật này, còn gọi là \" cắt bỏ bằng vi phẫu có kiểm soát\" . Phẫu thuật viên lấy từng mảnh nhỏ một cách tỉ mỉ và quan sát trực tiếp những mảnh này trong khi phẫu thuật. Sau đó cắt bỏ và kiểm tra bằng kính hiển vi với sự kiên trì, vì vậy tế bào đáy ung thư có thể được khoanh vùng và lấy ra khỏi cơ thể mà không cần ước tính chiều rộng và sâu của tổn thương. Phương pháp này lấy mô lành ít nhất có thể được. Tỉ lệ khỏi cao đến 98%. Phẫu thuật vi phẫu Mohs thích hợp với những u lớn, những u này tái phát sau lần điều trị trước hay những tổn thương ở vị trí trải qua nhiều lần tái phát với những phương pháp điều trị khác, những vị trí đó là: da đầu, trán, tai và gốc mũi. Với những ca cần lấy mô nhiều, phương pháp Mohs thỉnh thoảng cần đến chất plastic phẫu thuật nhằm tái tạo hình dạng tốt nhất sau phẫu thuật.
Dự phòng ung thư tế bào đáy như thế nào ?
Tránh tiếp xúc ánh nắng mặt trời đối với những người dễ bị ảnh hưởng là cách tốt nhất giảm nguy cơ bị ung thư da. Sự kiểm tra đều đặn bao gồm tự theo dõi và khám bác sĩ đều cũng là ý kiến tốt cho những người có nguy cơ cao. Những người mà đã bị bất kể loại ung thư da nào nên kiểm tra định kỳ. Cách dự phòng chung :
Hạn chế những trò chơi, nghỉ ngơi dưới ánh nắng mặt trời.
Tránh phơi bày da dưới ánh nắng mặt trời lúc đỉnh cao (khoảng giờ trưa) mà không bảo vệ.
Đội nón rộng vành và che kín khi ra ngoài dưới ánh nắng mặt trời.
Thường xuyên dùng những loại thuốc chống nắng không thấm nước chứa chất cản tia cực tím có độ SPF là 30 hay cao hơn.
Thực hiện kiểm tra đều đặn và báo cho bác sĩ biết bất kỳ những dấu hiệu nghi ngờ hay thay đổi tổn thương.
Ung thư tế bào vảy
Ung thư tế bào vảy là gì ?
Ung thư tế bào vảy là bệnh ung thư da bắt đầu từ lớp tế bào vảy mỏng, những tế bào dẹt trông giống như vảy cá khi quan sát dưới kính hiển vi. Từ này có nguồn gốc Latinh,\"squama- có nghĩa là vảy cá hay rắn \".
Tế bào vảy được tìm thấy ở những mô như bề mặt da, cơ quan rỗng, đường hô hấp và đường tiêu hoá. Như vậy, ung thư tế bào vảy có thể phát triển ở những mô này.
Ung thư tế bào vảy của da xảy ra khoảng 1/4 so với ung thư tế bào đáy. Da màu sáng và bệnh sử có tiếp xúc ánh nắng mặt trời quan trọng hơn trong loại ung thư này so với ung thư tế bào đáy. Nam giới bị bệnh nhiều hơn nữ. Kiểu trang phục và tóc đóng vai trò quan trọng. Nữ, kiểu tóc thường che tai, nên ung thư tế bào vảy ở vị trí này ít hơn nam.
Những yếu tố nguy cơ nào làm phát triển bệnh?
Tiếp xúc ánh nắng mặt trời là yếu tố quan trọng nhất trong sự phát bệnh ung thư tế bào vảy. Nhiều u có thể bắt nguồn từ nốt tiền ung thư, thường gọi sừng hoá. Những tổn thương này xuất hiện ở những vị trí chịu ảnh hưởng ánh nắng mặt trời trong nhiều năm như trán và cằm, cũng như mặt lưng bàn tay. Tổn thương do ánh nắng mặt trời phải mất nhiều năm mới phát triển thành ung thư da. Như vậy, những người thích ánh nắng mặt trời nên ngưng ở năm tuổi 20 để ngăn phát triển nốt tiền ung thư hay ung thư trong nhiều thập niên sau đó.
Vài yếu tố ít quan trọng hơn có thể thúc đẩy ung thư : tiếp xúc chất arsenic, các hydrocacbon, hơi nóng, tia xạ. Vài ung thư tế bào vảy có thể phát triển ở mô sẹo. Suy giảm miễn dịch do nhiễm trùng hay thuốc cũng có thể phát triển ung thư.
Trị ung thư tế bào vảy ở da có thể di căn không?
CÓ. Không giống ung thư tế bào đáy, ung thư tế bào vảy có thể di căn hay lan rộng đến những phần khác của cơ thể. Những u này thường bắt đầu như một nốt cứng màu sắc thay đổi hay màu đỏ. Ung thư tế bào vảy bắt đầu không có sừng hoá hay tổn thương do ánh nắng mặt trời, dễ xảy ra và di căn hơn những ung thư tế bào vảy do chấn thương hay sẹo xạ trị. Một vị trí đặc biệt co khuynh hướng di căn lan rộng là môi dưới. Vì vậy, một chẩn đoán chính xác ở nơi này là quan trọng.
Chẩn đoán ung thư tế bào vảy như thế nào ?
Như ung thư tế bào đáy, để chẩn đoán phù hợp bác sĩ dùng sinh thiết : lấy mẩu bằng cách gây tê tại chỗ và bấm một mảnh da bằng dụng cụ. Mảnh da lấy ra sau đó được kiểm tra lại dưới kính hiển vi để tìm tế bào ung thư.
Điều trị ung thư tế bào vảy như thế nào ?
Cách điều trị giống như là ung thư tế bào đáy: phương pháp nạo và làm khô; phẫu trị; xạ trị; phương pháp vi phẫu Mohs; phẫu thuật cắt lạnh.
Do tính chất di căn của bệnh ung thư tế bào vảy nên điều quan trọng là chẩn đoán sớm và điều trị thật triệt để.
Dự phòng ung thư tế bào vảy như thế nào?
Điều thiết yếu là tiếp xúc tối thiểu ánh nắng mặt trời và kiểm tra đều đặn.
Các cách dự phòng giống như bệnh ung thư tế bào đáy.
Theo dõi, chăm sóc bệnh như thế nào?
Ung thư da có tiên lượng tốt hơn những loại ung thư khác. Thường chữa lành được. Ngay cả những bệnh nhân có nguy cơ xuất hiện một ung thư da mới. Đây là lý do tại sao bệnh nhân cần phải thường xuyên chú ý, đến bác sĩ khám định kỳ và tuân theo hướng dẫn của bác sĩ để giảm nguy cơ bị ung thư da tái phát.
Tóm lược về ung thư da
Có nhiều loại ung thư da : ung thư tế bào đáy và ung thư tế bào vảy (không phải u hắc tố ); u hắc tố.
Ung thư da là ung thư thường thấy nhất ở người.
Tia cực tím có trong ánh nắng mặt trời là nguyên nhân chính gây ung thư da.
Dấu hiệu báo động ung thư da là sự thay đổi bề mặt da như một u mới xuất hiện hay vết loét không lành. Sự thay đổi bề mặt da không giải thích được kéo dài hơn 2 tuần thì nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa da.
Ung thư da không phải u hắc tố thường gặp nhất. Tỉ lệ điều trị khỏi khoảng 100% nếu bệnh được điều trị trước lúc có di căn.
Điều trị ung thư da không phải u hắc tố phụ thuộc vào loại ung thư và vị trí tổn thương, nguy cơ tạo sẹo, cũng như tuổi và thể trạng bệnh nhân. Có nhiều phương pháp điều trị : nạo và làm khô, phẫu trị, xạ trị, cắt lạnh, vi phẫu Mohs.
Đối với những người cơ địa dễ bị ung thư da thì cách tốt nhất là tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, tự theo dõi và đến khám bác sĩ định kỳ. Những người đã bị ung thư da rồi, bất kể dạng nào cũng nên kiểm tra đều đặn.
Theo BSGĐ/thuocvasuckhoe