Những hậu quả ghê gớm mà bệnh ung thư gây ra đang trở thành gánh nặng lớn đối với xã hội. Nghiên cứu và ứng dụng những biện pháp điều trị tốt nhất cho căn bệnh này đang trở thành nhu cầu cấp thiết. Vừa qua, Bệnh viện Bạch Mai đưa vào ứng dụng hệ thống thiết bị hiện đại, có thể phát hiện sớm và điều trị hiệu quả nhiều bệnh ung thư. Vậy người bệnh sẽ hy vọng gì ở các thiết bị mới? Phóng viên( PV) Báo Sức khoẻ & Đời sống đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Mai Trọng Khoa- Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, Trưởng Khoa y học hạt nhân và ung bướu về vấn đề này
PV: Thưa ông, những thiết bị hiện đại nào vừa được đưa vào sử dụng tại Khoa y học hạt nhân và ung bướu- Bệnh viện Bạch Mai? Điều đó có ý nghĩa gì đối với cuộc chiến chống lại bệnh ung thư hiện nay?
PGS.TS Mai Trọng Khoa: Sự gia tăng của bệnh ung thư đang thực sự là thách thức cho y học. Có được những thiết bị hiện đại cho những bệnh nhân này là mong muốn của chúng tôi. Trước nhu cầu của người bệnh những người làm trong ngành ung bướu đang cố gắng để có những thiết bị máy móc hiện đại để giúp cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân ung thư có hiệu quả nhất. Đó là máy xạ hình cắt lớp SPECT, SPECT/CT, PET, PET/CT, dao gamma quay, xạ trị chiếu ngoài bằng máy gia tốc thẳng... Vừa qua bệnh viện Bạch Mai đã đưa vào hoạt động hệ thống máy chẩn đoán và điều trị ung thư hiện đại bao gồm: máy xạ hình SPECT một và hai đầu, máy CT mô phỏng để lập kế hoạch điều trị, hệ thống máy xạ phẫu gamma quay (Rotating gamma knife) tự động thuộc thế hệ mới nhất của Mỹ, máy xạ trị gia tốc thẳng. Với những ưu điểm mà các thiết bị này mang lại, hy vọng sẽ mở ra nhiều cơ hội tốt cho người bệnh ung thư ở nước ta.
PV: Xin ông cho biết hiệu quả chẩn đoán mà các máy xạ hình cắt lớp mang lại, có sự khác biệt nào so với các thiết bị chẩn đoán hình ảnh khác?
PGS.TS Mai Trọng Khoa: Máy xạ hình cắt lớp (SPECT, PET) là một trong những thiết bị dùng phát hiện các tổn thương do ung thư và di căn do ung thư. Ngoài ra các loại máy này còn để chẩn đoán các bệnh về tim mạch, thần kinh, nội tiét, tiêu hoá, sinh dục, cơ xương khớp…Máy xạ hình SPECT, PET sử dụng các đồng vị phóng xạ đưa vào cơ thể người dưới dạng các dược chất phóng xạ để đánh dấu đối tượng cần ghi hình. Các tín hiệu thu được từ cơ thể người bệnh sẽ được đưa vào hệ thống thu nhận dữ liệu để mã hoá và truyền vào máy tính và là cơ sở để tái tạo hình ảnh tổn thương trong cơ thể. Các dược chất phóng xạ này sẽ tập trung đặc hiệu vào cơ quan cần nghiên cứu ở mức độ tế bào, mức độ phân tử và hình ảnh thu được mang đậm hình ảnh chức năng hơn là hình ảnh cấu trúc giải phẫu. Do vậy các máy xạ hình này cho phép phát hiện sớm các tổn thương bệnh lý và di căn ung thư, kể cả những tổn thương đó là nhỏ bé. Chẳng hạn đối với máy PET các dược chất phóng xạ có thể tập trung đặc hiệu vào tế bào ung thư để phát hiện các tổn thương khi các tế bào ác tính này mới ở mức độ rối loạn chuyển hoá, không nhất thiết tế bào ác tính đã bị phá huỷ hoàn toàn mới phát hiện được với các máy chẩn đoán hình ảnh khác, ví dụ các tế bào ung thư thường có rối loạn chuyển hoá đường (tăng chuyển hoá đường) hơn so với các tế bào lành xung quanh. Như vậy nếu ta đánh dấu một đồng vị phóng xạ phát positron vào glucose (đường) thì các tế bào ung thư sẽ tăng hấp thu chuyển hoá loại đường này và đương nhiên ở đó có nhiều chất phóng xạ tập trung và máy PET sẽ dễ dàng phát hiện ra chỗ tổn thương này. Các rối loạn chuyển hoá, rối loạn các cấu trúc di truyền… thường xảy ra rất sớm so với các rối loạn, biến đổi và phá huỷ cấu trúc giải phẫu. Đó là lý do tại sao máy SPECT, PET có thể phát hiện sớm các tổn thương hơn các thiết bị chẩn đoán hình ảnh khác như siêu âm, CT, MRI… Tuy nhiên việc phát hiện sớm các tổn thương ( độ nhạy của máy) không đồng nghĩa với việc chẩn đoán ngay đó là ung thư hay không, chỉ một số tổn thương phát hiện được tế bào ung thư nhưng là cơ sở quan trọng để tìm ra bệnh sớm. Đối với máy SPECT có thể phát hiện sớm các tổn thương (độ nhạy cao), nhưng không phải trong mọi trường hợp đều có thể khẳng định ngay đó là tổn thương ác tính hay lành tính. Còn đối với máy PET có thể phát hiện sớm các tổn thương (độ nhạy cao), nhưng trong nhiều trường hợp có thể giúp thầy thuốc chẩn đoán được đó là tổn thương ác tính hay không (độ đặc hiệu cao). Trong ngành ung bướu để chẩn đoán xác định là lành tính hay ác tính thì xét nghiệm giải phẫu bệnh là tiếng nói quyết định nhất.
Máy xạ hình SPECT, PET đặc biệt cac giá trị trong việc phát hiện sớm các tổn thương và phát hiện các tổn thương do di căn ung thư, cũng như đánh giá hiệu quả điều trị của cac phương pháp điều trị, đánh giá tiên lượng, phân loại giai đoạn … từ đó giúp thầy thuốc có đợc chẩn đoán đúng và đề ra phương pháp đièu trị đúng. Ví dụ một bệnh nhân đã được chẩn đoán xác định bằng giải phẫu bệnh là ung thư, ví dụ đó là ung thu vú, ung thư phổi, hay ung thư tuyến tiền liệt…, nếu chúng ta dùng máy SPECT hay máy PET và bằng kỹ thuật chụp cắt lớp và kỹ thuật quét toàn thân (giống như chúng ta quyét ảnh), chúng ta dễ dàng phát hiện các tổn thương di căn ung thư vào xương, vào não hay vào một cơ quan nào đó…
PV: Hiện nay người ta nói nhiều đến kỹ thuật chụp SPECT/CT và PET/CT. Xin ông cho đây là kỹ thuật gì và giá trị của nó như thế nào?
PGS.TS Mai Trọng Khoa: Máy SPECT, máy PET giúp chúng ta phát hiện các tổn thương ở giai đoạn rất sớm so với các thiết bị chẩn đoán hình ảnh khác như CT, MRI… nhưng hình ảnh không sắc nét vì đó là hình ảnh chức năng nhiều hơn là hình ảnh cấu trúc giải phẫu, và khó định khu vị trí tổn thương. Trong khi đó các hình ảnh thu được trên máy CT, MRI mặc dù các tổn thương phải đủ lớn mắt chúng ta mới phát hiện được nhưng hình ảnh cấu trúc giải phẫu lại rất sắc nét rõ ràng. Chính vì vậy người ta đã phối hợp ưu điẻm của hai kỹ thuật trên vào cùng một máy để tận dụng ưu thế của chúng. Đó là máy SPECT/CT và PET/CT. Bệnh nhân đồng thời được chụp cả CT hoặc MRI và SPECT hoặc PET. Hình ảnh chụp được trên SPECT hoặc PET (hình ảnh chức năng, phát hiện rất sớm các tổn thương) sẽ được máy tính hoà trộn và chồng khít trên hình ảnh của CT hay cộng hưởng từ-MRI (hình ảnh cấu trúc giải phẫu rõ ràng). Người thầy thuốc sẽ có đồng thời hình ảnh tổn thương sớm với định khu giải phẫu rõ ràng. Điều này rất có giá trị trong chẩn đoán và điều trị cho bệnh nhân.
PV: Các thiết bị điều trị hiện đại như dao gamma quay, xạ trị gia tốc thẳng thể hiện giá trị như thế nào trong điều trị, thưa ông?
PGS.TS Mai Trọng Khoa: Máy xạ phẫu gamma quay (Dao gamma quay) hiện chúng tôi vừa đưa vào sử dụng là thiết bị xạ trị hiện đại nhất của các thế hệ dao gamma. Đến nay chỉ có ở Mỹ và một số ít các nước khác có thiết bị điều trị này cho bệnh nhân ung thư và một số bệnh lý ở não.
Hệ thống gamma quay cũng dựa theo nguyên lý dao gamma cổ điển nhưng thay cho mũ nguồn và các ống định hướng (collimator) cố định là hệ thống nguồn xạ quay quanh đầu. Hệ thống xạ phẫu gamma quay gồm 30 nguồn phóng xạ Co-60. Nó bao gồm giá bán cầu ở mặt ngoài để định vị và định hướng, nguồn phóng xạ được sắp xếp tạo nên một khuôn hình tròn không đối xứng. Cả hệ thống đó (cả nguồn và ống định hướng) quay đồng thời quanh đầu bệnh nhân với các quỹ đạo quay khác nhau và quỹ đạo hình elip không đối xứng, một điều mà dao gamma cổ điển không làm được vì mũ chụp đầu có hình tròn cố định. Hệ thống dao gamma quay này được tự động hoá cao, có thể định vị chính xác khối u và vùng tổn thương với độ lệch cho phép nhỏ hơn 0,1 mm và vùng tổn thương bị nhận liều bức xạ cao nhất nhưng các vùng tổ chức não lành xung quang ít bị ảnh hưởng nhất. Bệnh nhân không phải chụp mũ và cố định mũ định hướng nặng nề, tạo cảm giác thoải mái hơn rất nhiều. Nó giúp thực hiện điều trị được cho cả những trường hợp mà dao gamma cổ điển rất khó hoặc không thực hiện được.
Hoạt động của dao gamma quay giúp quá trình điều trị giống như một cuộc mổ nhưng không phải mổ.
Chỉ định dùng dao gamma quay là để tiêu diệt các tổ chức bệnh có kích thước dưới 5 cm đường kính. Cụ thể là: Các khối u nguyên phát và di căn vào não, Các dị dạng động, tĩnh mạch trong sọ kích cỡ vừa và nhỏ , U màng não , U thần kinh đệm , U tuyến yên, U sọ hầu , Các khối u lành ở nền sọ, U vùng tuyến tùng và tuyến yên và các rối loạn chức năng thính giác và đau các dây thần kinh mặt. Đặc biệt dao gamma nhất là hệ thống gamma quay chỉ định tốt cho bệnh nhân già, hoặc trẻ không muốn phẫu thuật, các u tái phát sau mổ, sau xạ trị hoặc tổn thương vùng rất nguy hiểm khi phẫu thuật.
Máy gia tốc thẳng( LINAC) được chế tạo với 2 loại tia phát ra là electron và pho-ton. Hiệu quả mà máy gia tốc đem lại là tác dụng diệt tế bào bệnh cao, ít tác dụng phụ không mong muốn.
Chùm electron trực tiếp với 7 mức năng lượng khác nhau, bức xạ này tuy không có khả năng xuyên sâu nên thường chỉ định điều trị bằng chùm tia này cho các tổ thương nông. Độ sâu tối đa chúng có thể xuyên tới là 3 cm dưới mặt da và có hiệu quả điều trị rất cao.
Nguồn photon với các mức năng lượng khác nhau, có khả năng đâm xuyên sâu nên cho phép điều trị hiệu quả các tổ thương ung thư nằm rất sâu trong cơ thể người.
Các bệnh thường được chỉ định điều trị bằng máy gia tốc là: U não, Ung thư vòm họng, hạ họng thanh quản, phổi, u trung thất, thực quản, dạ dày, đại trực tràng, tuỵ, thân tử cung, cổ tử cung, tinh hoàn, tuyến tiền liệt, vú, ung thư hệ tạo huyết như u lymphô ác tính không Hodgkin, bệnh Hodgkin…
PV: Chuyển giao công nghệ này được Bệnh viện Bạch Mai thực hiện như thế nào? Người bệnh có dễ dàng được tiếp cận với hệ thống điều trị hiện đại này không?
PGS.TS Mai Trọng Khoa: Trước khi đưa các thiết bị này vào hoạt động, chúng tôi đã chuẩn bị một đội ngũ cán bộ, kỹ thuật viên đi đào tạo tại nước ngoài. Khi đưa vào vận hành ban đầu có sự tư vấn của chuyên gia Mỹ, vì thế khi đưa vào hoạt động, chúng tôi thực sự có một đội ngũ chuyên viên được đào tạo nghiêm túc và cẩn thận, người bệnh hoàn toàn yên tâm với hiệu quả điều trị có được. Các thiết bị điều trị này thuộc nhóm công nghệ cao, đắt tiền, nhưng chúng tôi vẫn cố gắng để bệnh nhân được tiếp cận điều trị tốt nhất. Hiện nay các máy chẩn đoán SPECT và máy gia tốc được chi trả bảo hiểm, còn dao gamma quay thì có sự phối hợp giữa bảo hiểm và bệnh nhân cùng chi trả.
Xin cảm ơn ông!
Lê Hảo( thực hiện)