Xạ hình (ghi hình) tuyến giáp dựa trên khả năng bắt iốt của mô tuyến giáp với nồng độ cao và giữ một thời gian đủ dài trong tuyến để có thể ghi được hình ảnh tuyến giáp sau khi đưa vào cơ thể một lượng iốt phóng xạ. Xạ hình là phương pháp rất có giá trị trong chẩn đoán các bệnh tuyến giáp.
PGS. TS. Mai Trọng Khoa
Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, bệnh viện Bạch Mai
Xạ hình là phương pháp rất có giá trị trong chẩn đoán các bệnh tuyến giáp. Năm 1952. Allen H. và Goodwin W. là những người đầu tiên dùng đồng vị phóng xạ để ghi hình tuyến giáp. Sau đó, phương pháp này ngày càng được hoàn thiện và áp dụng rộng rãi trong lâm sàng.
Xạ hình (ghi hình) tuyến giáp dựa trên khả năng bắt iốt của mô tuyến giáp với nồng độ cao và giữ một thời gian đủ dài trong tuyến để có thể ghi được hình ảnh tuyến giáp sau khi đưa vào cơ thể một lượng iốt phóng xạ. Để ghi hình chẩn đoán u tuyến giáp thường sử dụng các đồng vị phóng xạ như I-131, I-123, Tc-99m. Ngoài ra, có thể ghi hình u tuyến giáp với một số đồng vị phóng xạ khác như 67Ga, 201Tl.
131I (I-131) là đồng vị phóng xạ dùng để ghi hình tuyến giáp có mức năng lượng khá cao làm cho hình ảnh bị nhiễu và thời gian bán hủy vật lý khá dài tạo liều chiếu xạ cao cho bệnh nhân. Xạ hình tuyến giáp với I-131 thường chỉ định để đánh giá chức năng của tuyến giáp, theo dõi sau phẫu thuật hoặc sau điều trị bằng I-131 ở bệnh nhân ung thể biệt hóa.
I-123 là đồng vị phóng xạ phát tia gamma đơn thuần với mức năng lượng phù hợp để ghi đo và thời gian bán hủy vật lý ngắn là chất lý tưởng để ghi hình tuyến giáp. Do I-123 được sản xuất bằng máy gia tốc vòng (Cyclotron) nên không có sẵn và tương đối đắt tiền, vì vậy chưa được sử dụng rộng rãi trong lâm sàng.
Tc-99m là đồng vị phóng xạ được dùng để ghi hình tuyến giáp do tuyến giáp cũng có khả năng bắt và cô đặc ion pertechnetat (TcO4-) với phương thức tương tự như bắt iốt. Nhưng Tc-99m không được hữu cơ hoá mà chỉ được giữ lại trong tuyến giáp một thời gian ngắn nhưng cũng đủ để ghi được hình ảnh tuyến giáp. Tc-99m có ưu điểm là liều hấp thụ thấp và chất lượng ghi hình tốt nên được dùng rộng rãi trong xạ hình tuyến giáp. Tuy nhiên Tc-99m không thay thế hoàn toàn I-131 trong ghi hình tuyến giáp, đặc biệt khi cần đánh giá hoạt động chức năng của các nhân giáp, ung thư tuyến giáp, tuyến giáp lạc chỗ.
Ngoài các đồng vị phóng xạ kể trên, còn có một số khác cũng được sử dụng để xạ hình tuyến giáp như Tl-201 hay MIBI-Tc99m. Những đồng vị này thường dùng khi có các nhân lạnh trên xạ hình với I-131 hoặc dùng để theo dõi tái phát và di căn sau phẫu thuật ung thư tuyến giáp, đặc biệt để phát hiện các tổn thương không bắt iốt phóng xạ.
Thiết bị ghi hình tuyến giáp thường được sử dụng trên lâm sàng là máy Gamma camera hoặc máy SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) là máy chụp cắt lớp đơn photon, một trong những thiết bị chẩn đoán hiện đại thuộc lĩnh vực y học hạt nhân.
Năm 2006, Mai Trọng Khoa và CS đã tiến hành ghi hình tuyến giáp ở người bình thường bằng máy SPECT với I-131 và Tc-99m, để làm cơ sở đối chiếu so sánh trên lâm sàng đối với các hình ảnh tuyến giáp bệnh lý.
Hình ảnh các nhân tuyến giáp trên xạ hình có thể là:
- Khối u lớn lan tỏa toàn tuyến hoặc một thùy tuyến giáp.
- Đa nhân tuyến giáp với các tính chất khác nhau, nhân “nóng” và nhân “lạnh”.
- Đơn nhân “lạnh”, “ấm” hoặc “nóng” (nhân độc tự trị).
Giá trị của xạ hình tuyến giáp là xác định vị trí, kích thước và đánh giá tình trạng chức năng của nhân tuyến giáp. Có tới 80-85% các trường hợp nhân đơn độc trên xạ hình là nhân “lạnh” (không bắt thuốc phóng xạ). Đa số các trường hợp ung thư tuyến giáp trên xạ hình là nhân “lạnh” trong số đó nhân ung thư tuyến giáp chỉ có khoảng 5-10%. Các trường hợp còn lại có thể là nang tuyến giáp, viêm tuyến giáp bán cấp dạng khu trú hoặc bệnh Hashimoto’s hoặc u tuyến.
Trong số các nhân “ấm” (bắt thuốc phóng xạ cao hơn nhu mô tuyến giáp bình thường) được phát hiện trên xạ hình thì dưới 10% có khả năng là nhân ác tính, còn các nhân “nóng” thì khả năng ác tính chỉ dưới 1%. Vì vậy cần phải xem xét cẩn thận khả năng ác tính của các nhân ấm và nóng trên xạ hình.2102 hinh 4
Đã có những báo cáo có trường hợp nhân lạnh trên xạ hình với I-123 hoặc I-131 nhưng lại là nhân ấm, thậm chí là nhân nóng khi ghi hình với Tc-99m. Sự khác biệt này được xác định ở khoảng 5% các nhân lạnh. Vì vậy, một số tác giả gợi ý các nhân lạnh nghi ngờ trên xạ hình với Tc-99m thì nên xạ hình lại với I-123 hoặc I-131. Ngoài ra xạ hình tuyến giáp còn có thể phân biệt được khối u của tuyến giáp với khối u ngoài tuyến giáp.