PGS. TS. Mai Trọng Khoa; ThS. Nguyễn Quang Hùng
Trung tâm Y học hạt nhân & Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai
Các dạng bất thường về mạch máu trong não có thể chia làm bốn loại như sau:
- Dị dạng mao mạch (giãn mao mạch);
- Dị dạng mạch tạo u máu dạng hang
- Dị dạng tĩnh mạch
- Dị dạng động – tĩnh mạch
Cũng có thể chia làm hai loại chính: dị dạng động mạch và dị dạng hỗn hợp cả động mạch, tĩnh mạch.
U máu dạng mao mạch hoặc u máu thể hang (cavernoma), là một tổ chức mạch máu hoặc tổn thương bất thường được tạo thành bởi nhiều khoang nhỏ (tiểu thùy) giống như hình tổ ong hoặc hình quả dâu.
Những khoang nhỏ này chứa máu (hồ máu) ở các giai đoạn khác nhau của sự thoái hóa các tế bào hồng cầu. Các hồ máu này được ngăn với nhau bởi các màng mỏng. Khác với dị dạng động tĩnh mạch ở não (AVM: Arteriovenous malformation), u máu thể hang (Cavernoma) không có đường vào là động mạch nuôi kích thước lớn và không có đường ra là tĩnh mạch thoát kích thước lớn mà thường có các mạch nhỏ xuyên qua các u máu thể hang.
U máu thể hang có thể ở tất cả các vị trí trong não, vì ở vị trí nào cũng có thể bị dị dạng mạch và tạo nên những hồ máu. U máu dạng hang có thể ở nội sọ (trong não) hoặc ngoại hộp sọ (ngoài não). Hầu hết u máu thể hang thường ở hai bán cầu đại não, đôi khi gặp ở vùng hố sau hoặc thân não, hiếm khi gặp ở vùng tủy sống. Nếu gặp ở tủy sống, u máu dạng hang thường kếp hợp với nhiều tổn thương u máu dạng hang trên não.
U máu thể hang thường được chẩn đoán dựa vào các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng như chụp CT và MRI sọ não.
Hình 1 là hình CT sọ não cắt ngang (axial) không tiêm thuốc cản quang cho thấy khối tổn thương tỷ trọng không đồng nhất vùng trán phải. Tổn thương này có tỷ trọng không đồng nhất, giảm tỷ trọng ở vùng trung tâm, vùng ngoại vi tăng tỷ trọng do lắng đọng calci và có những vùng xuất huyết nhỏ. Còn ở vùng chẩm trái thấy có khối tăng tỷ trọng, không tạo hiệu ứng khối, không đè đẩy các tổ chức lân cận và không phù não.
Hình 1. Hình ảnh CT ổ dị dạng mạch vùng trán phải (vòng tròn vàng) và vùng chẩm trái (vòng tròn đỏ).
Hình 2. Hình ảnh MRI ổ dị dạng mạch vùng trán phải và vùng chẩm trái (vòng tròn).
Hình 3. Hình ảnh MRI u máu thể hang tại thân não (vị trí mũi tên)
Điều trị u máu thể hang có hai phương pháp chính là phẫu thuật và xạ phẫu bằng dao gamma kinh điển, dao gamma quay (rotating gamma knife), Cyber knife..., không có chỉ định điều trị bằng nút mạch với các tổn thương u máu dạng hang.
Xạ phẫu bằng dao gamma quay có nhiều ưu việt vì có thể điều trị được u máu thể hang ở nhiều vị trí khác nhau trong não, là phương pháp ít xâm nhập, ít gây tai biến và biến chứng trong và sau điều trị
Về cơ chế tác dụng điều trị của dao gamma quay đối với u máu thể hang, thì người ta cho rằng các tế bào biểu mô sau khi xạ trị sẽ bị hyaline hóa khiến các tế bào dày lên và có các phản ứng viêm sau xạ trị. Một số nghiên cứu khác cho thấy sau khi xạ phẫu các mạch máu vùng xạ trị sẽ bị xơ hóa, hoại tử. Do đó đa số các tổn thương sẽ thu nhỏ kích thước và tiêu biến.
Hình 4. Bệnh nhân Hồ. V. Th, nam, 46 tuổi vào viện vì yếu ½ người phải, rối loạn cơ tròn. Hình ảnh MRI trước điều trị (hình bên trái) cho thấy u máu thể hang kích thước 2,0x2,3cm vùng thân não (mũi tên đỏ). Bệnh nhân được điều trị xạ phẫu dao gamma quay, liều 16Gy. Hình ảnh MRI 15 tháng sau xạ phẫu (hình bên phải) thấy khối u nhỏ lại, kích thước còn 0,4cm (mũi tên vàng), về lâm sàng bệnh nhân đi lại được, hết rối loạn cơ tròn.
Như vậy, có thể thấy xạ phẫu bằng dao gamma quay là phương pháp điều trị hiệu quả, an toàn cho các bệnh nhân bị u máu thể hang (Cavernoma), nhất là với các tổn thương ở vị trí khó và nguy hiểm không thể phẫu thuật được như vùng thân não...
nguồn:ungthubachmai.com.vn