Phương pháp tính liều Y-90 điều trị bệnh nhân ung thư gan

Ngày đăng: 25/02/2019 Lượt xem 2592

Phạm Thị Len, Phạm Anh Tuấn, Trần Văn Thống, Mai Trọng Khoa, Trần Đình Hà, Phạm Văn Thái, Phạm Cẩm Phương, Trần Hải Bình, Nguyễn Duy Anh

Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Ung thư gan nguyên phát (UTGNP) hay ung thư biểu mô tế bào gan (UTBMTBG) là khối u xuất phát từ tế bào nhu mô gan. UTBMTBG là một trong những loại ung thư thường gặp nhất và đứng thứ 3 trong các nguyên nhân gây tử vong do ung thư, chỉ sau ung thư phổi và ung thư dạ dày. Việt Nam nằm trong số những quốc gia có tỷ lệ mắc UTBMTBG cao nhất thế giới. Theo GLOBOCAN 2012, ở nước ta hiện nay ung thư gan là loại ung thư phổ biến đứng hàng thứ hai chỉ sau ung thư phổi và là ung thư gây tử vong hàng đầu ở nam giới. Tại Việt Nam, ung thư gan là loại ung thư hàng đầu cả về mức độ phổ biến cũng như tỷ lệ tử vong, chiếm 17,6% trong tổng số các loại ung thư, với số ca mắc mới khoảng 22,000 người và tỷ lệ tử vong xấp xỉ 21,000 ca mỗi năm.

Có rất nhiều phương pháp điều trị ung thư gan như: phẫu thuật, ghép gan, đốt sóng cao tần ..v.v.. Phương pháp phẫu thuật sử dụng cho các bệnh nhân giai đoạn rất sớm và có không quá 1 khối u, ghép gan sử dụng cho các bệnh nhân giai đoạn sớm với các khối u có kích thước < 5 cm và có không quá 3 khối u không xâm lấn mạch máu. Các phương pháp như đốt sóng cao tần, tiêm cồn qua da sẽ sử dụng để điều trị giảm nhẹ cho giai đoạn trung gian và tiến triển với các khối u < 5 cm và tối có 3 khối u xâm lấn. Đối với giai đoạn cuối, bệnh nhân chỉ có thể được điều trị triệu chứng và giảm đau cho đến khi tử vong. Mới đây trên thế giới xuất hiện một phương pháp mới : Xạ trị trong chọn bằng hạt vi cầu phóng xạ . Phương pháp này đã được thực hiện rất thành công ở các nước Mỹ, Anh, Pháp… . Ở Việt Nam, một số bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện 108 , Bệnh viện Chợ Rẫy đã có đầy đủ trang thiết bị cần thiết và đạt được những thành tựu nhất định, từ khi kỹ thuật này được đưa về Việt Nam đã có hơn 400 ca được thực hiện và cho kết quả rất khả quan

II. NỘI DUNG

1. Cơ sở vật chất, thiết bị và tính toán liều Y-90 cho bệnh nhân điều trị ung thư gan

- Máy SPECT (a)

- Máy chụp cắt lớp đa dãy (b)

- Máy chụp ảnh xóa nền DSA (c)

- Máy chuẩn liều (d)

- Máy PET/CT (e)

- Máy rà phóng xạ (f)

Hình 1: Hình ảnh máy SPECT (a), máy CT (b), máy DSA (c)Máy chuẩn liều (d),

Máy PET/CT (e), Máy rà phóng xạ (f)

2.Phương pháp tính liều Y-90 cho bệnh nhân điều trị ung thư gan

2.1. Tính liều Tc-99m cho bệnh nhân ở pha 1

Liều ^99mTc- MAA cho pha 1 tại Bệnh viện Bạch Mai được tính theo công thức:

A = 0.15W [mCi] (1)

Trong đó : A là liều 99Tc- MAA cần tiêm [mCi]

W là cân nặng bệnh nhân [Kg]

2.2. Phương pháp tính liều Y-90 cho bệnh nhân

a. Phương pháp tính theo diện tích da có hiệu chỉnh (Modified BSA Method)

A = [(BSA – 0,2) + V_u/V_{gan điều trị}]x(V_{gan điều trị}/V_{toàn gan}) (2)

Trong đó: A là liều Y-90(GBq)

BSA là diện tích da toàn bộ cơ thể (m²) =

V_u là thể tích u gan (cm³)

V_{gan điều trị} là thể tích phần gan chứa khối u (cm³)

V_{toàn gan} là thể tích toàn bộ gan (cm³)

b. Xác định liều Y-90 trong điều trị bao gồm: liều chỉ định, liều hấp thụ của u, liều hấp thụ của nhu mô gan lành, liều hấp thụ của nhu mô phổi. Để tính toán những liều này trước đó chúng ta cần làm là : Xác định mối tương quan giữa liều điều trị và liều hấp thụ vào nhu mô gan lành, giữa liều điều trị và liều hấp thụ vào nhu mô phổi,giữa liều điều trị và liều hấp thụ vào khối u gan, giữa % shunt gan - phổi và liều hấp thụ vào phổi.

Vì một số cơ quan gần gan có khả năng bị phơi nhiễm phóng xạ, cao nhất là dạ dày, ruột già, túi mật và phổi. Liều bức xạ tới phổi có thể tăng đáng kể khi có luồng thông mạch máu gan - phổi. Vì vậy trước khi tiến hành xạ trị với Y-90, cần tiến hành chụp xạ hình để đánh giá % shunt gan-phổi của bệnh nhân. Công thức tính % shunt gan-phổi (L) được tính như sau:

Shunt gan-phổi là thông số quan trọng trong hiệu chỉnh liều Y-90. Chúng ta có bảng gợi ý giảm liều của hãng SIRTEX như sau :

Bảng 1. Gợi ý giảm liều Y-90 của SIRTEX

Shunt gan – phổi	Hoạt độ phóng xạ của SIR-Spheres microspheres
< 10%	Cung cấp toàn bộ lượng SIR-Spheres
10% – 15 %	Giảm lượng 20% SIR-Spheres
15% - 20 %	Giảm lượng 40% SIR-Spheres
>20 %	Không cho dùng SIR-Spheres

Ngoài ra, các kỹ sư còn phải tính đến liều hấp thụ vào u gan, nhu mô gan lành, phổi để xem xét liều tiêm đã đạt vào gan hay chưa và có điều chỉnh tiếp theo.Để tính các liều này các kỹ sư cần tính toán các tỉ số sau:

Tính tỉ số T/N (tỷ lệ hoạt tính phóng xạ của u gan/nhu mô gan lành)

T/N = (A_{khối u}/M_{khối u})/(A_gan/M_gan) (3)

Trong đó: A_{khối u} là hoạt độ phóng xạ tại khối u (Gy)

M_{khối u} là khối lượng khối u (gam)

A_gan là hoạt độ phóng xạ tại phần gan lành (Gy)

M_gan là khối lượng của phần gan lành (gam)

Tính liều hấp thụ vào nhu mô phổi

A=[ Dphổi x Mphổi x L/100]/49670 (4)

Trong đó: A: là liều Y-90 (GBq)

D_phổi là liều hấp thụ tại phổi (Gy) Mphổi là khối lượng của phổi (gam)

L là shunt gan-phổi.

Từ đây tính được liều hấp thụ tại phổi (Dphổi )

D_phổi= 49670.A / Mphổi x L/100 (5)

Liều hấp thụ tại phổi không vượt quá 25 Gy.

Tính liều hấp thụ vào nhu mô gan lành

A=[ Dgan( T/N x M khối u)+Mgan)]/[ 49670(1-L/100)] (6)

Trong đó: A là liều Y-90 (GBq)

D_gan là liều hấp thụ tại gan lành (Gy) Mkhối u là khối lượng khối u (gram)

M_gan là khối lượng phần gan lành (gram)

L là shunt gan-phổi

Từ đây tính được liều hấp thụ tại gan lành (Dgan).

D_gan= [ 49670(1-L/100)].A / ( T/N x M khối u)+Mgan) (7)

Liều bức xạ đối với nhu mô của gan lành không nên vượt quá 40Gy.

Tài liệu tham khảo.

Mai Trọng Khoa (2013), "Ứng dụng kỹ thuật PET/CT trong ungthư";
Mai Trọng Khoa (2013), "Đánh giá kết quả điều trị khối u ác tính tại gan bằng xạ trị trong chọn lọc với hạt vi cầu phóng xạ Y-90 tại Bệnh viện BạchMai";
SIRTEX MEDICAL, “SIR-Spheres microspheres, Training program physicians and Institutions”;
El-Serag HB, Mason AC, “Risk factors for the rising rates of primary liver cancer in the United States”, Arch Intern2000; 160: 3227-3230;
Sangro B, Bilbao JI, Boan J, Martinez-Cuesta A, Benito A, Rodriguez J, “Radioembolization90Y-resin microspheres for patients with advanced hepatocellular carcinoma”, Int J Radiat Oncol Biol Phys 2006; 66: 792-800.

Nguồn: ungthubachmai.com.vn

Phương pháp tính liều Y-90 điều trị bệnh nhân ung thư gan

Tin liên quan