U não và một số bệnh lý sọ não (dị dạng động tĩnh mạch, u máu thể hang...) là bệnh lý nguy hiểm đối với tính mạng người bệnh. Để điều trị cho những người mắc các bệnh lý này, trước đây y học thường cho chỉ định mổ mở, xạ trị... Tuy nhiên phương pháp mổ mở hộp sọ thường gặp nhiều khó khăn, đặc biệt với những người có khối u ở vị trí nguy hiểm hoặc điều kiện bệnh nhân không cho phép phẫu thuật. Với mong muốn cứu sống nhiều người mắc bệnh hiểm vùng sọ não, mới đây Khoa Y học hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai - đã áp dụng hệ thống xạ phẫu bằng dao gamma quay gắn với hệ thống CT mô phỏng (CT Sim) do Hoa Kỳ sản xuất.
Theo PGS-TS Mai Trọng Khoa - Phó Giám đốc - Trưởng Khoa Y học hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai, xạ phẫu bằng dao gamma được GS Lar Leksell người Thuỵ Điển sử dụng vào điều trị u não từ năm 1968 cho kết quả rất tốt. Hệ thống dao gamma do GS Lar Leksell dùng thời bấy giờ có 201 nguồn cobalt- 60 với tổng hoạt độ là 6.000 Ci, được sắp xếp trên một mũ chụp hình cầu chứa các bao định hướng. Các nguồn xạ này được chiếu qua những cổng điều chỉnh hướng để các chùm tia hội tụ vào điểm bệnh lý trong não. Do hiệu quả trị liệu của kỹ thuật này cao, an toàn nên đã được nhiều nước tiên tiến trên thế giới sử dụng. Hệ thống dao gamma ngày càng được cải tiến và hoàn thiện. Và hệ thống xạ phẫu bằng dao gamma quay gắn với hệ thống CT mô phỏng do Hoa Kỳ sản xuất chỉ có hơn 30 nguồn cobalt-60, nhưng tổng hoạt độ vẫn là 6.000 Ci, cũng dựa theo nguyên lý của dao gamma cổ điển. Nguyên lý hoạt động của dao gamma quay là sử dụng nhiều chùm tia gamma từ nguồn cobalt-60 chiếu từ nhiều hướng khác nhau để hội tụ tại một điểm làm tăng liều phóng xạ tại điểm đó để huỷ diệt hoặc loại bỏ tổ chức não bệnh lý tổn thương nằm sâu trong não mà không cần phẫu thuật mở hộp sọ, không gây chảy máu hay nhiễm trùng, đặc biệt là không gây tổn thương các tổ chức xung quanh. Hệ thống định vị tự động hoá collimator quay quanh đầu bệnh nhân, hệ thống tự động định vị có độ chính xác rất cao (sai lệch dưới 0,1mm) được kết hợp với máy chụp CT mô phỏng và phần mềm lập kế hoạch xạ phẫu Orisix 4D giúp cho việc lập kế hoạch nhanh, chính xác và không đòi hỏi gắn cố định mũ định hướng như trong dao gamma cổ điển Leksell cổ điển. Nó giúp cho việc điều trị thuận tiện, an toàn, chính xác và hiệu quả.
Từ tháng 7-2007 đến nay đã có 270 bệnh nhân tuổi từ 8 - 84 vào Bệnh viện Bạch Mai được chẩn đoán là u tuyến yên, u sọ hầu, u tuyến tùng, các u dây thần kinh sọ, u tế bào sao, dị dạng động tĩnh mạch và các nhân di căn não... Trong số này có 78 trường hợp có u tuyến yên, 45 trường hợp u màng não. Nhiều người có kích thước khối u trên 3 cm. Hầu hết người bệnh vào viện trong tình trạng đau đầu, buồn nôn, nôn, giảm thị lực, đái tháo nhạt, tăng tiết sữa, giảm trí nhớ, mất kinh, giảm tình dục, liệt, động kinh... Những bệnh nhân trên được Khoa Y học hạt nhân và Ung bướu chỉ định xạ phẫu bằng phương pháp dao gamma quay. Trước khi điều trị, bệnh nhân được làm các xét nghiệm công thức máu, sinh hoá, huyết học, hormon, điện não đồ, chụp CT, MRI, chụp mạch não, xạ hình tưới máu não, xạ hình khối u não... Căn cứ vào tình trạng bệnh, kích thước và vị trí khối u của từng bệnh nhân... các bác sĩ chỉ định liều xạ trị phẫu thuật. Kết quả cho thấy sau khi được xạ phẫu bằng dao gamma quay, 80% bệnh nhân cải thiện rõ các triệu chứng lâm sàng... Đặc biệt những người có khối u di căn không còn đau đầu, giảm hoặc hết phù não. Ưu điểm của xạ phẫu bằng dao gamma là điều trị không phức tạp, an toàn. Quá trình lập kế hoạch đều tự động, nhanh và chính xác. Bệnh nhân chỉ cần gây tê tại chỗ và tỉnh táo trong suốt quá trình xạ phẫu, thời gian nằm viện ngắn.
Theo PGS-TS Mai Trọng Khoa, nhiều bệnh lý nội sọ có thể điều trị bằng dao gamma quay: các u não nguyên phát và di căn như u màng não, u tuyến yên, u sọ hầu, các u lành vùng nền sọ, u tuyến tùng, các u dây thần kinh sọ, u tế bào sao, dị dạng động tĩnh mạch... Bệnh nhân sau phẫu thuật 3 – 6 - 12 tháng sẽ được tái khám định kỳ để đánh giá các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng.