Thưa ông, thông thường khi con người tiếp xúc với chất phóng xạ thì dễ bị ung thư, vậy tại sao, khoa lại dùng chất phóng xạ để điều trị ung thư?
Kỹ thuật hạt nhân để chẩn đoán và điều trị bệnh trên thế giới được thực hiện từ lâu. Ở Việt Nam, khoa YHHN & Ung bướu -Bệnh viện Bạch Mai là một trong những đơn vị ra đời sớm nhất và áp dụng sớm nhất các đồng vị phóng xạ (ĐVPX) để chẩn đoán và điều trị bệnh. Đến nay đã có hàng vạn bệnh nhân đã được điều trị bằng các đồng vị phóng xạ thành công. Thực tế, ở người bình thường, những tế bào đang phân chia, đang phát triển, đang thay đổi, ví dụ như tế bào sinh dục, buồng trứng, tinh hoàn, tế bào máu, niêm mạc ruột hoặc bào thai... rất nhạy cảm với các chất phóng xạ. Những phụ nữ có thai nếu tiếp xúc với chất phóng xạ sẽ rất nguy hiểm cho thai nhi và dễ bị các đột biến di truyền, sai lạc về cấu trúc di truyền...Tuy nhiên, các tế bào ung thư lại thoả mãn được gần hết những yếu tố nhạy cảm với phóng xạ như lớn nhanh, phân chia vô hạn độ... Vì vậy nếu đưa các chất phóng xạ vào cơ thể, cái mà nó truy tìm và diệt nhanh nhất chính là các tế bào ung thư. Nói cách khác các tế bào ung thư và các tế bào ung thư di căn hay tái phát do ung thư là những tế bào nhạy cảm nhất với các chất phóng xạ. Nó là mục tiêu của các ĐVPX hay các chất đánh dấu phóng xạ (Dược chất phóng xạ - DCPX) truy tìm và diệt một cách chọn lọc. Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ là phải lựa chọn dược chất phóng xạ và liều lượng thích hợp cho từng loại tế bào ung thư để không ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng ít nhất đến những tế bào lành mà hiệu quả điều trị lại cao nhất (các tế bào ung thư bị tiêu diệt nhiều nhất).
Việc chẩn đoán và điều trị bằng phương pháp này có điểm gì khác biệt so với cách chẩn đoán và điều trị khác vẫn được áp dụng? Cơ chế hoạt động của nó như thế nào?
Y học hạt nhân (YHHN) là một chuyên ngành sử dụng các đồng vị phóng xạ hay các Dược chất phóng xạ để chẩn đoán và điều trị bệnh. Điểm đặc biệt là phải đưa các ĐVPX hay DCPX vào trong cơ thể người bệnh bằng nhiều con đường khác nhau (tiêm, uống…), các chất phóng xạ này khi vào cơ thể theo dòng tuần hoàn sẽ đến từng tế bào, từng cơ quan.
Để chẩn đoán hay điều trị một bệnh nào đó thì người ta phải lựa chọn một loại ĐVPX hay một DCPX để có thể tập trung một cách đặc hiệu vào cơ quan đó, còn các cơ quan bình thường hay các cơ quan khác sẽ rất ít hoặc không có những chất phóng xạ này. Điều này cho phép chúng ta có thể chẩn đoán chính xác và sớm một bệnh ở một cơ quan cụ thể nào đó, cũng như điều trị đặc hiệu một tổ chức, một mô bệnh lý nào đó mà ít ảnh hưởng tới các tổ chức xung quanh. Đây là một trong những phương pháp điều trị chọn lọc, điều trị đích, nên kết qủa điều trị cao và an toàn. Ví dụ để điều trị bệnh Basedow (cường giáp trạng) người ta có thể dùng iốt phóng xạ (I-131), bệnh có thể khỏi, bướu cổ nhỏ lại mà không cần phẫu thuật (phương pháp phẫu thuật không cần dao), sau khi khỏi bệnh, bệnh nhân vẫn sinh đẻ bình thường. Hoặc những bệnh nhân ung thư tuyến giáp (UTTG) thể biệt hóa, sau khi phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp, bệnh nhân sẽ được uống I-131, chất phóng xạ này sẽ theo dòng tuần hoàn tự truy tìm đến từng tế bào ung thư tại tuyến giáp và những tế bào ung thư di căn (di căn vào phổi, não, xương…) và tiêu diệt chúng một cách chọn lọc và ít ảnh hưởng tới các cơ quan lành bên cạnh. Có nhiều bệnh nhân UTTG sau khi uống I-131, hết bệnh đã sinh con bình thường...
Chất phóng xạ là một trong các tác nhân gây ung thư, vậy trong YHHN được sử dụng như thế nào để an toàn và hiệu quả cho bệnh nhân? Nó có thể điều trị cho những loại ung thư nào?
Để chẩn đoán: người ta chỉ dùng các chất phóng xạ với một liều nhỏ, các chất phóng xạ này thường phát tia bức xạ gamma, năng lượng thấp, thời gian bán hủy vật lý không quá dài. Nó được tập trung đặc hiệu vào cơ quan cần chẩn đoán, các cơ quan tổ chức xung quanh rất ít hoặc không bị tác hại. Phần thừa còn lại sẽ được đào thải qua nước tiểu và phân. Trong thực tế người ta vẫn dùng các chất phóng xạ để chẩn đoán cho cả trẻ em.
Để điều trị: dùng các ĐVPX (hoặc các DCPX) phát bức xạ bêta và anpha để điều trị. Các tia đó có quãng chạy và khả năng đâm xuyên trong tổ chức rất ngắn nên phải đưa vào tận từng tế bào và tổ chức bệnh. Các tia bức xạ này được phát ra từ các đồng vị phóng xạ ĐVPX hay dược chất phóng xạ dưới dạng nguồn hở (dạng lỏng, khí, hỗn dịch…). Các ĐVPX này được đưa vào trong cơ thể qua đường uống, tiêm…nó sẽ đến từng tế bào bệnh, tế bào ác tính… và tiêu diệt chúng một cách rất chọn lọc và đặc hiệu. Chính vì vậy nó rất hữu hiệu và được cho rằng đó là một trong những bước đi đột phá trong điều trị ung thư. Phương pháp này rất hiệu quả trong điều trị ung thư di căn đa ổ, nhỏ, rải rác như ung thư di căn vào xương, vào phổi … . Những phần phóng xạ không được hấp thụ hết sẽ được đào thải ra khỏi cơ thể qua đường nước tiểu và phân.
Vậy kỹ thuật chẩn đoán và điều trị, tiêm “thuốc” vào được thực hiện như thế nào? Chi phí cho những lần điều trị như thế này là bao nhiêu?
Bệnh viện Bạch Mai đã lắp đặt 2 hệ thống thiết bị hiện đại về YHHN và xạ trị, bao gồm: Hai máy xạ hình SPECT một và hai đầu thu để phát hiện sớm các tổn thương ung thư, các ung thư di căn hoặc tái phát sau điều trị. Và hệ thống máy xạ trị chiếu ngoài: bao gồm hệ thống máy gia tốc tuyến tính (LINAC) và đặc biệt là hệ thống dao gamma quay. Hai hệ thống máy xạ trị này đều được gắn kết với hệ thống CT mô phỏng để tái tạo và định vị khối u với phần mềm chuyên dụng nên có độ chính xác cao trong việc lập kế hoạch điều trị và được tự động hoá trong suốt quá trình xạ trị nên có độ chính xác và an toàn rất cao, rút ngắn thời gian điều trị. Hiện đã có hàng trăm bệnh nhân ung thư phổi, vòm họng, vú, tiền liệt tuyến, đại trực tràng, u não… đã được điều trị bằng máy gia tốc tuyến tính đạt kết quả điều trị rất tốt. Hàng trăm bệnh nhân ung thư não di căn, u máu thể hang(cavernome), u màng não, u tuyến yên, tuyến tùng, dị dạng động tĩnh mạch trong não (AVM), u dây thần kinh số 8, số 5 … đã được điều trị thành công bằng hệ thống dao gamma quay. Tất cả các kỹ thuật chẩn đoán và điều trị bằng YHHN đều được bảo hiểm y tế chi trả toàn bộ hay từng phần tuỳ theo mỗi loại kỹ thuật. Giá thu của mỗi kỹ thuật này đều theo quy định của Bộ Y tế.
Xin cảm ơn ông!