Xạ trị - các phương pháp xạ trị

Là cách xạ trị được dùng rộng rãi nhất. Tia xạ xuất phát từ máy nằm ngoài cơ thể và tập trung vào khu vực bị ảnh hưởng bởi ung thư. Nó gần giống với khi chụp X quang nhưng với thời gian lâu hơn. Loại tia xạ này thường được phát ra bởi máy gia tốc tuyến tính.

Tia xạ sẽ được hướng đến khối u nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến những mô bình thường mà nó đi qua trên đường đi vào và ra khỏi cơ thể. Xạ trị từ bên ngoài cho phép điều trị một vùng lớn trên cơ thể và có thể điều trị nhiều vùng cùng lúc chẳng hạn như khối u chính và những hạch bạch huyết gần đó. Cách này thường được sử dụng để điều trị mỗi ngày trong vòng vài tuần.

Một số loại mới của cách xạ trị này làm cho phương pháp xạ trị trở nên an toàn hơn và hiệu quả hơn.

Kế hoạch điều trị: tiến trình lên kế hoạch điều trị rất phức tạp và có thể mất vài ngày để hoàn thành. Nhưng nó lại là một trong những bước chính yếu của quá trình xạ trị. Bác sĩ sẽ thiết kế quá trình điều trị cho bạn. Bạn sẽ nhận được liều xạ trị mạnh nhất đến khối u nhưng những mô lành được bảo vệ nhiều nhất có thể. Do đó, có thể giúp bạn giảm những tác dụng phụ có thể mắc phải.

Bước đầu tiên của quá trình lên kế hoạch được gọi là bước mô phỏng. Bạn sẽ được yêu cầu nằm im trên bàn trong khi các bác sĩ tính toán tư thế điều trị tốt nhất cho bạn. Sau đó họ sẽ đánh dấu vùng xạ trị là vị trí chính xác trên cơ thể của bạn mà tia xạ sẽ được nhắm đến. Các bác sĩ có thể sẽ dùng những khảo sát hình ảnh như CT scan để kiểm tra kích thước của khối u, dự đoán xem nó có khả năng lan đến vùng nào nhiều nhất, vạch ranh giới những mô lành nằm bên trong khu vực điều trị, đo đạc và vạch ra kế hoạch điều trị.

Qua một quá trình đo đạc phức tạp, các chương trình trên vi tính sẽ tính ra mức độ phóng xạ mà những cấu trúc bình thường bên cạnh sẽ phải đón nhận để từ đó tính ra được liều phóng xạ điều trị.

Các bác sĩ và những nhà đo đạc sẽ làm việc với nhau để quyết định liều phóng xạ mà bạn sẽ nhận và những cách tốt nhất để nhắm nó đến khối u dựa vào các yếu tố như: kích thước khối u, độ nhạy cảm đối với tia xạ của khối u và mức độ chịu đựng của những mô lành ở khu vực đó.

Tổng liều xạ trị mà bạn sẽ nhận được tính bằng đơn vị Gray (Gy). Thông thường liều sẽ được thể hiện bằng centigray (cGy), bằng 0.01 Gy. Đối với xạ trị từ bên ngoài, liều tổng cộng thường được chia ra thành nhiều liều nhỏ và được cho trong vài tuần. Như vậy bệnh nhân sẽ nhận được liều tốt nhất trong khi mô lành ít bị tổn thương nhất. Chẳng hạn như quá trình điều trị thường được cho 5 ngày mỗi tuần trong vòng 5 đến 8 tuần.

Đối với một số loại ung thư, bệnh nhân có thể được điều trị nhiều hơn 1 lần mỗi ngày:

• Xạ trị tăng phân liều: là khi liều mỗi ngày được chia ra làm 2 đợt điều trị mà không thay đổi độ dài quá trình điều trị. Ở trường hợp này, bạn sẽ được điều trị 2 lần mỗi ngày trong vòng vài tuần.
• Xạ trị tăng tốc: là khi tổng liều xạ trị được cho trong một khoảng thời gian ngắn hơn bằng cách cho cùng một liều xạ trị nhưng với mức độ thường xuyên hơn (nhiều hơn 1 lần/ngày).

Lịch xạ trị này giúp điều trị hiệu quả hơn trong một số ung thư nhưng mặt trái của nó là những tác dụng phụ sẽ xuất hiện sớm hơn và có thể nặng nề hơn.

Điều quan trọng là bạn được xạ trị với chính xác cùng một cách mỗi lần để tia xạ với một liều lượng chính xác có thể đến được đúng vị trí. Đối với xạ trị từ bên ngoài, bạn có thể sẽ phải bị đánh một dấu nhỏ, lâu phai hoặc tồn tại vĩnh viễn (hình xăm) lên cơ thể để xác định vị trí tia xạ cần nhắm đến. Bạn sẽ phải giữ cùng một tư thế trong suốt mỗi đợt điều trị có thể kéo dài khoảng 30 phút. Đôi khi có thể cần phải dùng khung để giữ cho phần cơ thể được điều trị ở cùng một vị trí trong lúc xạ trị. Các bác sĩ cũng có thể sẽ làm cho bạn những áo giáp đặc biệt để bảo vệ những phần còn lại của cơ thể khỏi bị tiếp xúc với tia xạ.

Một vật chứa chất phóng xạ sẽ được đặt vào bên trong khối u hoặc bên trong khoang của cơ thể gần với khối u. Ưu điểm của phương pháp này là có thể truyền một liều xạ lớn đến một vùng nhỏ. Nó hữu ích trong những trường hợp cần liều xạ cao hoặc liều xạ cao hơn mức chịu dựng của những mô bình thường nếu được đưa vào từ bên ngoài. Xạ trị từ bên trong có những loại chính sau:

• Xạ trị trong kẽ: nguồn bức xạ được đặt trực tiếp vào bên trong hoặc bên cạnh khối u bằng những viên, hạt nhỏ, dây, ống hoặc đồ đựng.
• Xạ trị trong khoang: túi đựng vật chất phóng xạ được đặt vào một trong các khoang của cơ thể như ngực, tử cung, hoặc âm đạo.

Các bác sĩ có thể dùng siêu âm, X quang, hoặc CT để giúp đặt nguồn phóng xạ vào đúng vị trí. Nguồn phóng xạ có thể được đặt lâu dài hoặc tạm thời:

• Xạ trị từ bên trong lâu dàicác bác sĩ sử dụng những vật chứa nhỏ có kích thước bằng một hạt gạo đặt trực tiếp vào khối u bằng các cây kim nhỏ và rỗng ruột. Khi đã được đặt vào đúng vị trí, các vật chứa này có thể phát phóng xạ trong vòng vài tuần đến vài tháng. Do chúng rất nhỏ và chỉ gây một chút khó chịu nên sau khi vật chất phóng xạ đã được sử dụng hết, chỉ cần giữ chúng lại y nguyên chỗ cũ.
• Xạ trị từ bên trong tạm thời: có thể sử dụng ở liều cao hoặc thấp. Cả hai cách này đều phải đặt tạm thời một cây kim rỗng, ống hoặc bóng có chứa đầy dịch vào khu vực cần điều trị. Những vật chất phóng xạ có thể được đặt vào vật chứa trong một khoảng thời gian ngắn rồi sau đó được lấy đi. Đối với xạ trị tạm thời liều cao, nguồn phóng xạ sẽ được đặt trong khoảng 10 đến 20 phút mỗi lần rồi sau đó được lấy ra. Tiến trình này có thể được lặp lại 2 lần mỗi ngày trong vòng vài ngày hoặc một lần mỗi tuần trong vòng vài tuần. Đối với xạ trị tạm thời liều thấp, nguồn xạ trị được đặt trên 7 ngày. Để tránh nguồn xạ trị được đặt vào cơ thể bị lệch khỏi vị trí, bạn sẽ cần phải nằm tại giường và tương đối im lặng. Do đó, có thể bạn sẽ được giữ lại bệnh viện khi phải xạ trị tạm thời liều thấp.

Trong quá trình xạ trị ít khi bạn gặp những cơn đau hoặc mệt mỏi nặng nề. Bạn có thể sẽ cảm thấy buồn ngủ, yếu ớt, buồn nôn trong một khoảng thời gian ngắn do thuốc mê được dùng khi được cấy nguồn xạ trị vào cơ thể. Hãy báo với y tá nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ bất thường nào như nóng rát hoặc vã mồ hôi. Thông thường không cần phải sử dụng thuốc tê khi lấy nguồn phóng xạ ra khỏi cơ thể. Hầu hết các trường hợp có thể được lấy ra ngay trong bệnh phòng. Nếu bạn phải nằm tại giường trong quá trình điều trị, bạn có thể sẽ phải nằm lại bệnh viện thêm một ngày nữa để có thể lấy nguồn phóng xạ ra.

Khi nguồn phóng xạ được lấy ra, sẽ không còn phóng xạ bên trong cơ thể bạn nữa. Các bác sĩ sẽ thông báo cho bạn nếu như bạn cần phải hạn chế vận động thể lực một thời gian. Hầu hết các bệnh nhân được khuyến khích làm theo ý thích càng nhiều càng tốt. Nhiều người cần được ngủ thêm hoặc nghỉ ngơi trong ngày đầu tiên về nhà, nhưng có thể bạn sẽ cảm thấy mạnh hơn một cách nhanh chóng. Đôi khi, vùng cơ thể được xạ trị sẽ bị đau hoặc nhạy cảm sau khi điều trị.

Thuốc xạ trị là những loại thuốc có chứa chất phóng xạ, chúng có thể được đưa vào cơ thể qua đường tiêm tĩnh mạch, đường uống, hoặc dưa vào các khoang của cơ thể. Tùy thuộc vào thuốc và các đưa thuốc vào cơ thể, những vật chất phóng xạ sẽ đến nhiều vùng khác nhau của cơ thể để điều trị ung thư.

Strontium 89 và samarium 153 là những thuốc xạ trị thường được sử dụng cho các khối u đã lan đến xương (di căn xương). Những thuốc khác hiện nay đang được nghiên cứu. Những thuốc này được cho qua đường tĩnh mạch và bám vào những vùng của xương có các tế bào ung thư. Tia xạ sẽ tiêu diệt các tế bào ung thư và làm giảm những cơn đau gây ra do di căn xương.

Đối với những ung thư đã lan đến nhiều xương khác nhau thì cách điều trị này tốt hơn nhiều so với cách bắn chùm tia xạ từ bên ngoài vào từng xương một. Loại thuốc này cũng được dùng cùng lúc với xạ trị từ bên ngoài hướng đến những di căn xương gây đau nhất. Sự kết hợp này đã giúp nhiều nam giới bị ung thư tiền liệt tuyến, nhưng công dụng của nó với những loại ung thư khác vẫn chưa được nghiên cứu nhiều.

Một số bệnh nhân cảm thấy cơn đau xương tăng lên trong vòng 1 hoặc 2 ngày sau điều trị. Những loại thuốc này cũng làm giảm số lượng tế bào máu, đặc biệt là bạch cầu (làm tăng nguy cơ nhiễm trùng) và tiểu cầu (làm tăng nguy cơ bị bầm tím hoặc chảy máu).

Tuyến giáp hấp thu gần như toàn bộ iod bên trong máu, do đó iod phóng xạ (còn được gọi là iod 131) có thể được dùng để tiêu hủy tuyến giáp và ung thư tuyến giáp mà chỉ cho rất ít tác dụng phụ đối với phần còn lại của cơ thể. Cách điều trị này thường được dùng sau khi phẫu thuật ung thư tuyến giáp để tiêu hủy bất kỳ các tế bào giáp nào vẫn còn sót lại hoặc điều trị một số loại ung thư tuyến giáp đã di căn đến các hạch bạch huyết và những vùng khác của cơ thể.

Xạ trị liều thấp có thể không đòi hỏi bệnh nhân phải nhập viện, nhưng liều điều trị ung thư giáp thông thường đòi hỏi bệnh nhân phải nhập viên từ 2 đến 3 ngày. Iod phóng xạ sẽ ra khỏi cơ thể vài tuần sau điều trị. Tại thời điểm này, các bác sĩ có thể kiểm tra xem độ hiệu quả của điều trị.

Iod phóng xạ ít cho tác dụng phụ ngắn hạn nhưng có thể bao gồm nhạy cảm đau ở cổ, buồn nôn và kích thích dạ dày, nhạy cảm đau ở các tuyến nước bọt và khô miệng. Liều cao có thể gây giảm tế bào máu. Nam giới có thể bị vô sinh sau khi được điều trị liều cao.

Iod phóng xạ cũng có thể cho một số nguy cơ lâu dài,. Những cuộc nghiên cứu lớn cho thấy có thể có sự gia tăng rất nhẹ nguy cơ bị bệnh bạch cầu trong tương lai.

Những phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ nên tránh có thai trong vòng ít nhất 1 năm sau khi điều trị, ngay cả khi chưa có bằng chứng gây dị tật bẩm sinh nếu có thai sau khi điều trị.

Dạng phosphorus này (còn có tên là P-32 hoặc cromic phosphate P 32) được đặt bên trong khối u não dạng nang (rỗng) để tiêu diệt khối u mà không gây tổn thương cho những mô bình thường xung quanh. Trước đây, P-32 được cho qua đường tĩnh mạch và là cách điều trị phổ biến cho một bệnh về máu có tên là tăng hồng cầu nguyên phát (polycythemia vera). P-32 cũng được đặt vào bên trong bụng (trong khoang phúc mạc) để điều trị ung thư buồng trứng. Ngày nay cách này hiếm còn được dùng nữa.

Những kháng thể đơn dòng là phiên bản nhân tạo của các protein của hệ thống miễn dịch chỉ tấn công trên những mục tiêu phân tử chuyên biệt ở các tế bào ung thư nhất định. Các nhà khoa học đã biết cách gắn những kháng thể này với các nguyên tử phóng xạ. Khi được tiêm vào máu, các kháng thể chỉ tấn công vào đúng mục tiêu của chúng và mang phóng xạ đến trực tiếp vị trí của các tế bào ung thư.

Kháng thể gắn phóng xạ được sử dụng để điều trị một số thể lymphoma không Hodgkin, đặc biệt là ở những trường hợp không đáp ứng với những cách điều trị khác. Chúng có thể gây các phản ứng dị ứng khi sử dụng lần đầu. Chúng cũng có thể làm giảm số lượng tế bào máu làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và giảm tiểu cầu gây tăng nguy cơ thâm tím hoặc chảy máu.