BS Nguyễn Đức Luân, GS.TS Mai Trọng Khoa, PGS.TS Phạm Cẩm Phương
Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai
1.Đại cương
Ung thư là bệnh lý ác tính trong đó tế bào ung thư phát triển vô hạn độ, vô tổ chức, không tuân theo các cơ chế kiểm soát của cơ thể. Đặc điểm của bệnh ung thư là xâm lấn, di căn và hay tái phát. Khi mắc bệnh ung thư, người bệnh không chỉ bị tổn thương thực thể mà còn bị tổn thương cả về tinh thần, tâm lý. Ở bệnh nhân ung thư, 90% có dấu hiệu mệt mỏi, 80% có sút cân, chán ăn, lo lắng hốt hoảng và 80-85% có biểu hiện đau ở các mức độ khác nhau.
Đau do ung thư là cơn đau hành hạ thể xác và tinh thần của người bệnh một cách nặng nề nhất do bị đau đớn kéo dài. Mỗi loại ung thư lại gây ra những triệu chứng và biến chứng khác nhau, nhưng nhìn chung ở giai đoạn cuối các tế bào ung thư phát triển với số lượng không thể kiểm soát và di căn tới các bộ phận khác của cơ thể, do đó người bệnh đều bị những cơn đau liên tục hành hạ do khối u lớn chèn ép vào các bộ phận, từ đó dễ dẫn tới sự thay đổi trong tâm lý người bệnh. Người bệnh ung thư đa phần phát hiện ở giai đoạn muộn nên chữa trị gặp nhiều khó khăn, hiệu quả thường không tối ưu nhưng đau đớn do ung thư gây ra hoàn toàn có thể kiểm soát được với các kỹ thuật mới, đem đến sự hài lòng, an ủi cho bệnh nhân và gia đình.
Hình 1. Cơ chế gây đau ở người bệnh ung thư
Có nhiều loại thuốc và phương pháp để điều trị giảm đau trong ung thư nhưng người bệnh cần thực hiện theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ về tên, hàm lượng, số lượng, cách dùng, thời gian dùng để đảm bảo hiệu quả và nâng cao chất lượng điều trị. Có khoảng 1/3 số bệnh nhân được điều trị ung thư có xuất hiện đau, ở các trường hợp này phương pháp điều trị giảm đau và điều trị chống ung thư phải kết hợp chặt chẽ. Bệnh nhân ung thư cần được giảm đau ở tất cả các giai đoạn bệnh của họ. Những bệnh nhân ở giai đoạn muộn, hơn 2/3 trong số này có đau, và việc kiểm soát đau và các triệu chứng khác trở thành mục đích chính của điều trị.
Đau do ung thư bao gồm nhiều loại: đau thụ thể, đau thần kinh. Kiểm soát đau ung thư gồm không can thiệp và can thiệp. Kiểm soát đau do ung thư mới được phân độ bao gồm vai trò quan trọng của thủ thuật can thiệp giảm đau. Chăm sóc giảm nhẹ là một hướng tiếp cận nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống người bệnh và gia đình, giúp họ đối mặt với vấn đề liên quan như bệnh có đe dọa đến tính mạng thông qua việc phòng ngừa và giảm bớt sự đau khổ bằng cách đánh giá đúng, điều trị đau và các vần đề liên quan đến các yếu tố cơ thể bệnh, tâm lý. Điều trị đau do ung thư bao gồm điều trị nguyên nhân gây đau (điều trị ung thư) và điều trị triệu chứng (điều trị chống đau).
Nguyên tắc điều trị đau do ung thư:
+ Tôn trọng và tiếp nhận những than phiền đau của bệnh nhân.
+ Đánh giá chính xác mức độ đau và các triệu chứng khác kèm theo.
+ Lựa chọn phác đồ điều trị đau phù hợp.
+ Điều trị những rối loạn khác nếu có đồng thời với việc điều trị đau.
+ Phối hợp đa phương thức để điều trị.
+ Luôn chú ý kết hợp tâm lý liệu pháp trong điều trị đau do ung thư.
Mục tiêu điều trị chống đau do ung thư:
+ Tăng thời gian ngủ được không đau.
+ Không đau hoặc, giảm đau trong lúc nghỉ.
+ Giảm đau trong lúc hoạt động.
2. Các phương pháp điều trị đau cho người bệnh ung thư:
vĐiều trị nội khoa
- Sử dụng các thuốc kháng viêm giảm đau thông thường (paracetamol), các thuốc giảm đau dạng opioid yếu (cocain), các thuốc opioid dạng uống hoặc tiêm (morphin), các thuốc phối hợp (an thần, gây ngủ, thuốc chống trầm cảm…).
- Phác đồ điều trị đau từng bước theo mức độ đau của WHO:
+ Bậc 1: Thuốc chống đau không có opioid, có hoặc không kết hợp với thuốc chống viêm không đặc hiệu, có hoặc không kết hợp với thuốc hỗ trợ đồng giảm đau.
+ Bậc 2: Thuốc có opioid dạng yếu, opioid yếu dạng phối hợp, có hoặc không kết hợp với thuốc chống viêm không đặc hiệu, có hoặc không kết hợp với thuốc hỗ trợ đồng giảm đau.
+ Bậc 3: Thuốc chống đau dạng opioid đường uống hoặc tiêm, có hoặc không kết hợp với thuốc chống viêm không đặc hiệu, có hoặc không kết hợp với thuốc hỗ trợ đồng giảm đau.
Hình 2. Phác đồ điều trị đau từng bước theo mức độ đau của WHO.
vPhẫu thuật
- Có thể là phẫu thuật tạm thời, dẫn lưu, nối tắt, chỉnh hình, cắt bỏ một phần khối u và các tổn thương di căn trong những trường hợp không thể phẫu thuật triệt căn, phẫu thuật cắt đường thần kinh dẫn truyền đau nếu định khu được.
vXạ trị chiếu ngoài chống đau do ung thư
- Là phương thức điều trị hiệu quả cho đau do ung thư xương nguyên phát hoặc di căn.
- Xạ trị chiếu ngoài bằng máy 60Co hoặc máy gia tốc: khi tổn thương xương khu trú một vài ổ, không áp dụng cho các trường hợp ung thư di căn nhiều ổ. Thường dùng kỹ thuật xạ trị nửa tập trung (30Gy chia 10 phân liều trong 2 tuần) hoặc tia xạ Flash (13Gy chia 2 phân liều trong 48 giờ, sau 2 tuần nhắc lại 10Gy chia 2 phân liều trong 48 giờ).
vĐiều trị chống đau do ung thư di căn xương bằng thuốc phóng xạ
- Là phương thức xạ trị chuyển hóa bằng đồng vị phóng xạ nguồn hở: áp dụng được cho cả các trường hợp ung thư di căn xương nhiều ổ.
- Một số thuốc phóng xạ hướng xương dùng điều trị chống đau do ung thư là:
+ Phospho-32 (P-32) uống hoặc tiêm tĩnh mạch liều 1-1,5mCi/10kg cân nặng cho một lần điều trị.
+ Samarium-153 (Sm-153), truyền tĩnh mạch liều 1-3mCi/1kg cân nặng.
+ Strontium-89 (Sr-89) liều 0,05-1mCi/1kg cân nặng, truyền tĩnh mạch.
- Thuốc phóng xạ chỉ định dùng khi bệnh nhân có chẩn đoán xác định là ung thư di căn xương.
- Lưu ý: Theo dõi tác dụng phụ ức chế tủy xương gây thiếu máu, hạ bạch cầu, hạ tiểu cầu để điều trị các biến chứng này kịp thời.
3.Ca lâm sàng minh họa
- Bệnh nhân nam, 66 tuổi. Bệnh nhân được chẩn đoán xác định: ung thư biểu mô tuyến của phổi di căn xương, giai đoạn 4.
- Trước điều trị: bệnh nhân đau xương cột sống, hạn chế vận động gây ảnh hưởng cuộc sống sinh hoạt hang ngày.
- Điều trị bệnh ung thư:
+ Hóa chất toàn thân.
+ Xạ trị gia tốc giảm đau xương phân liều 3Gy/ngày x 10 ngày.
+ Kết hợp uống P-32 với liều 7mCi
- Điều trị nội khoa:
+ Thuốc giảm đau: Ultracet uống 3 viên/ngày, kết hợp Lyrica 75 mg, uống 2 viên/ngày.
- Sau điều trị: bệnh nhân hết đau xương, không phải dùng thuốc giảm đau, người bệnh đi lại và làm công việc hàng ngày bình thường.
Nguồn: ungthubachmai.com.vn