ThS. Nguyễn Tiến Lung (tổng hợp)
Đơn vị Gen – Tế bào gốc, Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai
Thụ
thể gamma Fc (Fc gamma receptor – FCGR) là một phần không thể thiếu của
con đường gây độc tế bào phụ thuộc kháng thể - đây là một cơ chế quan
trọng trong việc tiêu diệt tế bào ung thư bằng kháng thể đơn dòng
immunoglobulin G (IgG). FCGR chính là cầu nối để gắn chính xác phân tử
IgG và tế bào hiệu lực (như tế bào giết tự nhiên (NK), bạch cầu đơn nhân
hay đại thực bào). Ba loại kháng thể đơn dòng IgG được sử dụng trong
điều trị đích ung thư hiện nay gồm trastuzumab, rituximab và cetuximab
(Bảng 1).
Hình 1. Phức hợp gây độc tế bào phụ thuộc kháng thể
Thụ
thể gamma Fc là cầu nối để gắn chính xác phân tử kháng thể đơn dòng và
tế bào hiệu lực (như tế bào giết tự nhiên (NK), bạch cầu đơn nhân hay
đại thực bào).
Bảng 1. Các kháng thể đơn dòng IgG trong điều trị đích ung thư
Mặc
dù đã có những dấu ấn sinh học để lựa chọn bệnh nhân, tuy nhiên không
phải tất cả các bệnh nhân được sàng lọc đều đáp ứng tốt với thuốc. Ví
dụ: chỉ khoảng 25-30% bệnh nhân ung thư vú di căn có khuếch đại HER2 đáp
ứng với trastuzumab, 60-70% bệnh nhân ung thư đại trực tràng di căn
không mang đột biến KRAS nhưng không đáp ứng với cetuximab. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tính đa hình các gen FCGR (đặc biệt là FCGR2A và FCGR3A) đóng vài trò quyết định khả năng gắn của kháng thể đơn dòng IgG vào tế bào hiệu lực.
Gen FCGR2A
mã hóa thụ thể FCGR2A (còn gọi là CD32), thường gặp trên bề mặt đại
thực bào, bạch cầu đơn nhân, bạch cầu trung tính. Gen này có 2 dạng đa
hình đơn nucleotide: vị trí nucleotide thứ 535 là adenine hoặc guanine
(c.535A>G), tương ứng axit amin thứ 131 của protein là histidine hoặc
arginine (p.H131R). Bệnh nhân ung thư vú có kiểu gen đồng hợp H/H có tỷ
lệ đáp ứng tổng thể với trastuzumab cao vượt trội (50-70%) so với kiểu
gen dị hợp H/R hoặc đồng hợp R/R (chỉ 0-10%). Với cetuximab trong ung
thư đại trực tràng, những bệnh nhân có kiểu gen H/H cũng có tỷ lệ đáp
ứng lên tới 70%, so với những kiểu gen khác chỉ dưới 40%.
Gen FCGR3A,
mã hóa thụ thể FCGR3A hay còn gọi là CD16, thường gặp trên bề mặt tế
bào giết tự nhiên. Gen này có 2 dạng đa hình đơn nucleotide: vị trí
nucleotide thứ 818 là adenine hoặc cytosine (c.818A>C), tương ứng
axit amin thứ 158 của protein là valine hoặc phenylalanine (p.V158F).
Khi điều trị với rituximab, bệnh nhân kiểu gen V/V có tỷ lệ đáp ứng rất
tốt (75-90%), cao hơn những bệnh nhân kiểu gen V/F (50-70%) hoặc F/F
(25-50%). Trong ung thư vú, những bệnh nhân kiểu gen V/V cũng có tỷ lệ
đáp ứng với trastuzumab khoảng 40-50%, cao hơn những bệnh nhân mang kiểu
gen V/F hoặc F/F (0-10%). Những bệnh nhân ung thư đại trực tràng kiểu
gen V/V khi điều trị bằng cetuximab có thời gian sống thêm bệnh không
tiến triển dài hơn bệnh nhân kiểu gen V/F và F/F, tỷ lệ đáp ứng cũng cao
vượt trội (60-90% so với 10-30%).
Như vậy, xét nghiệm tính đa hình các gen FCGR
có vai trò dự đoán, đánh giá khả năng đáp ứng của bệnh nhân khi được
điều trị bằng khác thể đơn dòng nhóm IgG, giúp tăng hiệu quả điều trị,
giảm chi phí và tác dụng phụ không mong muốn của thuốc cho bệnh nhân.
Hiện tại, xét nghiệm đa hình các gen FCGR đã được triển khai tại Đơn vị Gen – Tế bào gốc, Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai.
Kết quả một số trường hợp xét nghiệm tại Đơn vị Gen – Tế bào gốc:
Hình 2. Bệnh nhân Fc18-001
Bệnh nhân ung thư vú, kiểu gen FCGR2A 131 H/R, FCGR2A 158 F/F. Bệnh nhân có khả năng đáp ứng trastuzumab khoảng 10-50%.
Hình 3. Bệnh nhân Fc18-002
Bệnh nhân ung thư vú, kiểu gen FCGR2A 131 H/R, FCGR2A 158 V/V. Bệnh nhân có khả năng đáp ứng trastuzumab kém (<10%).
Hình 4. Bệnh nhân Fc18-005
Bệnh nhân ung thư vú, kiểu gen FCGR2A 131 H/R, FCGR2A 158 F/V. Bệnh nhân có khả năng đáp ứng trastuzumab khoảng 10-50%.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Shepshelovich D, Townsend AR, et al. (2018). Fc‐gamma
receptor polymorphisms, cetuximab therapy, and overall survival in the
CCTG CO.20 trial of metastatic colorectal cancer. Cancer Medicine 7(11):
5478–5487.
- Magnes T, Melchardt T, et al.
(2018). The influence of FCGR2A and FCGR3A polymorphisms on the
survival of patients with recurrent or metastatic squamous cell head and
neck cancer treated with cetuximab. Journal 18(3):474-479.
- Burkhardt B, Yavuz D, et al.
(2016). Impact of Fc gamma-receptor polymorphisms on the response to
rituximab treatment in children and adolescents with mature B cell
lymphoma/leukemia. Annals of Hematology 95(9): 1503-12.
- Botticellia
A, Mazzucaa F, et al. (2015). FCGRs Polymorphisms and Response to
Trastuzumab in Patients With HER2-Positive Breast Cancer: Far From
Predictive Value? World Journal of Oncology 6(5): 437-440.
- Mellor JD, Brown MP, et al. (2013). A critical review of the role of Fc gamma receptor polymorphisms in the response to monoclonal antibodies in cancer. Journal of Hematology & Oncology 6: 1
Nguồn: ungthubachmai.com.vn